Nöbetçi Eczaneler
Batı Azerbaycan, günümüz Ermenistan topraklarında yüzyıllar boyunca Azerbaycan Türklerinin yaşadığı bir bölgeydi. Ancak, 19. yüzyıldan itibaren, özellikle Ruslar ve Ermeniler tarafından yapılan göçler, Türklerin bu topraklardan sürülmesine ve bölgenin demografik yapısının değişmesine neden oldu. Bu makalede, Batı Azerbaycan’da 1800’lü yıllardan itibaren yaşanan Ermeni göçü, Azerbaycan Türklerinin yerinden edilmesi ve bölgedeki tarihsel olaylar incelenecektir.
19. Yüzyılın Başlarında Batı Azerbaycan’ın Demografik Yapısı
1800’lü yılların başlarında Batı Azerbaycan, şimdiki Ermenistan’da halkın %73.8’ini Azerbaycan Türkleri, %26.2’sini ise Ermeniler oluşturmaktaydı. 1818-1828 yılları arasında, özellikle İran’dan olmak üzere, yaklaşık 18 bin Ermeni ailesi bu bölgeye göç ettirilmiştir. Bu dönemde, İran’dan gelen göçmenlerle birlikte Kafkasya’ya toplamda 144 bin Ermeni yerleştirilmiştir. Ermeniler, özellikle Erivan Hanlığı sınırlarında yer alan Göyçe, Dereçiçek, Serderabad gibi bölgelerdeki 522 köye yerleştirilmişlerdir.
Azerbaycan Türklerinin Yerinden Edilmesi
Bu süreçte, Azerbaycan Türklerinin yaşadığı köyler zorla boşaltılmaya başlanmıştır. 1827-1829 yıllarında 100 binden fazla Azerbaycan Türkü, Rusların zulmüne dayanamayarak topraklarını terk etmek zorunda kalmıştır. Bu göç, bölgenin demografik yapısını büyük ölçüde değiştirmiştir.
Erivan ve Batı Azerbaycan’daki Türk Nüfusu
Erivan şehri, o dönemde 10 bin kişilik bir nüfusa sahipti ve bunun 7 bini Azerbaycan Türkleri’ydi. Erivan’da sekiz büyük mescit bulunmaktaydı ve bu, Türklerin şehirdeki güçlü varlığını simgeliyordu. 1831 yılı itibariyle Batı Azerbaycan’da bulunan 2310 köyün 2000’inden fazlası Azerbaycan Türklerine aitti.
Ermenilerin Ruslarla İşbirliği
Rusların, Ermenilerin Ermenistan devleti kurma amacına yönelik desteği, bu dönemde önemli bir yer tutmaktadır. 1854-1856 yıllarında Ruslar, Osmanlı topraklarında yaşayan Ermenilerin yardımlarıyla Erzurum’u işgal etti ve Anadolu’ya baskınlar düzenledi. Ancak, Türk ordusunun karşı saldırıları sonucu Ruslar geri çekilmek zorunda kaldı. Yine aynı dönemde, Ruslar, 10 binden fazla Ermeni’yi Erivan’a göç ettirerek yerleştirdi.
19. Yüzyıl Sonlarında ve 20. Yüzyılın Başlarında Ermeni Katliamları
Rusların desteğiyle Ermeniler, sadece Azerbaycan topraklarında değil, Osmanlı topraklarında da katliamlar yapmışlardır. 1892-1893 yıllarında Türkiye’nin doğusunda, Ermeniler Türklere ve Kürtlere karşı büyük katliamlar gerçekleştirmiştir. 1895’te Zeytun ve Van’da 20 binden fazla Müslüman katledilmiştir. 1915 yılında ise Van’da yeniden büyük bir isyan çıkarılmış, 7 gün süren çatışmalarda şehirdeki nüfusun büyük bir kısmı hayatını kaybetmiştir.
Ermenilerin, Rusya’nın ve diğer güçlerin desteğiyle Azerbaycan ve Osmanlı topraklarında gerçekleştirdiği göçler ve katliamlar, bölgenin tarihsel yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Bugün, Batı Azerbaycan’da yaşayan Türk nüfusunun sayısı önemli ölçüde azalmış, Ermenistan sınırlarında Türklerin varlığı neredeyse tamamen silinmiştir. Bu tarihsel süreç, Türkler için büyük bir kayıp olmuştur ve bölgedeki Türk varlığının silinmesi, sadece bir toprak kaybı değil, aynı zamanda bir kültür kaybıdır.